Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong đời sống tinh thần của người Tày

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là hình thức quan trọng nhất trong đời sống tâm linh của người Tày, trở thành cốt lõi của thuần phong mỹ tục, là biểu hiện của đạo lý làm người, là môi trường sản sinh, tích hợp các giá trị văn hóa, nghệ thuật, góp phần bảo lưu và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. 

Giáo dục đạo đức, nhân cách con người

Bạn đang xem: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong đời sống tinh thần của người Tày

Người Tày quan niệm rằng, con người ta sống thế nào thì chết đi vẫn thế, họ vẫn có thể tiếp tục quan tâm đến con cháu như khi còn sống, có thể phù hộ, tạo phúc và giải trừ hoạn nạn cho con cháu. Vì vậy, người Tày thường xuyên cúng tổ tiên vào những dịp lễ, Tết và những ngày quy định. Đối với người Tày, tổ tiên luôn phù hộ cho con cháu. Ngoài ra, sự đền ơn, báo hiếu với tổ tiên không chỉ thể hiện thông qua việc thờ cúng ông bà, cha mẹ sau khi qua đời mà còn thể hiện thông qua việc làm lễ mừng thọ cho ông bà, cha mẹ khi về già và tổ chức tang lễ khi họ qua đời. 

Xem thêm : Tín ngưỡng thờ Po Cei Khai Mâh Bingu của người Chăm – Sức ảnh hưởng và sự kết nối cộng đồng, dân tộc

Lễ mừng thọ cho người già được tổ chức với ý nghĩa cầu mong cho ông bà, cha mẹ trong gia đình thượng thọ và mạnh khỏe, thể hiện sự quan tâm, chăm sóc, động viên, sự an ủi lớn về mặt tinh thần của con cháu đối với ông bà, cha mẹ khi họ còn sống. Bên cạnh đó, một trong những nghi lễ quan trọng mà hiện nay hầu hết cộng đồng người Tày vẫn giữ gìn và tuân theo đó là nghi lễ tang ma truyền thống. Trong toàn bộ nghi thức của đám tang là những màn trình diễn, những bước đi đưa linh hồn người chết về trời, nó xuất phát từ niềm tin sâu xa về sự tồn tại cuộc sống sau cái chết cũng như cội nguồn gốc gác của con người là ở mường trời trong quan niệm xa xưa của người Tày. Ngoài việc tổ chức đưa linh cữu người chết ra nghĩa trang thì ý nghĩa cơ bản của việc tổ chức tang ma theo nghi thức truyền thống là làm mọi công việc chuẩn bị cho người chết một cuộc sống mới tốt đẹp ở thế giới bên kia, việc làm đó về thực chất là cách giải quyết tư tưởng cho người sống, an ủi và làm yên lòng người sống trước sự ra đi của người chết. 

Bảo lưu, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc 

Sinh hoạt tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Tày là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa nghệ thuật cổ truyền của dân tộc. Thông qua các hình thức sinh hoạt tín ngưỡng đặc biệt trong tang ma, các thầy Tào không chỉ đóng vai trò là người bảo trợ đời sống tâm linh cho dân bản mà còn là người diễn xướng, trình diễn các loại hình nghệ thuật của dân tộc thông qua quá trình hành lễ của họ. Trong khi hành lễ người thầy cúng phải là người nghệ sĩ dân gian hội tụ đầy đủ các yếu tố như: nghệ thuật biểu diễn hát, múa, diễn xướng, nghệ thuật ngữ văn dân gian, văn tự cổ, nghệ thuật tạo hình, cắt giấy… Ngoài thầy Tào còn có một tốp nghệ nhân cùng tham gia diễn tấu các nhạc cụ, nhạc tang lễ thường xuyên dùng hình thức diễn tấu tốp (hòa tấu), tuy nhiên cũng có lúc tấu đơn: hát đi với một nhạc cụ đệm. Trong quá trình làm lễ, ban nhạc phải thể hiện theo bài bản, thay đổi âm thanh theo nghi lễ, khi thì trống, thanh la, sáo, nhị được hòa tấu rộn rã, lúc lại tĩnh tại rất phù hợp. Người hòa tấu âm thanh được luyện cẩn thận, bài bản, kỹ lưỡng vì họ quan niệm những lỗi nhạc thường ngày trong cuộc sống có thể tha thứ, nhưng lỗi nhạc đưa tiễn linh hồn không thể bỏ qua. Nhạc tang được coi là phương tiện giao tiếp với tổ tiên, thần linh. Vì vậy, tùy từng nghi lễ họ tấu các âm điệu khác nhau.

Trong sinh hoạt tín ngưỡng (đặc biệt trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên biểu hiện thông qua tang ma) còn là hình thức để bảo tồn nghệ thuật tạo hình và nghệ thuật trang trí của người Tày. Đối với những nghi lễ cụ thể sẽ có quy định riêng về lễ vật đi kèm, nó được trang trí theo lối hội họa dân gian khá cầu kỳ và biểu hiện sinh động vũ trụ, thiên nhiên, con người thế gian và của cả con người cõi chết như nhà táng làm bằng khung tre phết giấy màu, cây tiền, cây hoa được kết thành cỗ lớn, ngựa giấy, hình nhân… Ngoài ra, tại các đền thờ những người có công với xóm, xã, địa phương như: đền Kỳ Sầm (Thành phố), đền thờ Trần Hưng Đạo (Quảng Hòa), đền thờ Quan Thánh (Trùng Khánh), đền thờ Tô Thị Hoạn (Hạ Lang), đền thờ Nông Thống Lệnh (Trà Lĩnh…), người dân khắp mọi miền đến thực hiện nghi thức và tham gia vào lễ hội truyền thống. Tại các lễ hội, nét sinh hoạt văn hóa nghệ thuật không chỉ là các sinh hoạt thông thường mà nó còn là phong tục, nghi lễ được chuẩn hóa, không thể tùy tiện thêm thắt hay cắt bỏ, góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa, nghệ thuật đặc sắc của người Tày.

Xem thêm : Bên trong thờ cúng hoành tráng, bên ngoài náo loạn, bị bao vây đông nghẹt

Cố kết cộng đồng, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Tày như một chất keo gắn kết con người với nhau một cách bền chặt. Nhân dịp tổ chức các sinh hoạt nghi lễ gia đình, người Tày thường mời thêm anh em, họ hàng đến tham dự. Đặc biệt, dịp lễ mừng thọ, tang ma, cưới xin thì con cháu, họ hàng tụ họp đông đủ để chung vui, chia buồn với gia đình và tham gia thực hành các nghi lễ. Trong đám tang, các thành viên trong gia đình và họ hàng ngoài tham gia tổ chức tang lễ còn trực tiếp tham dự các thủ tục nghi lễ dưới sự điều khiển của thầy Tào như: tế cơm, làm tâng (tạm hiểu là dâng lễ làm hiếu), phá ngục… Ý nghĩa của mục này là thầy Tào hát xướng kể công lao cha (mẹ) đã nuôi dạy con và việc báo hiếu của con cái, họ hàng đối với người đã mất. Có thể thấy thông qua những hoạt động nghi lễ vừa đầm ấm, vừa trang trọng, góp phần củng cố, nhắc nhở ý thức đoàn kết, gắn bó giữa các thành viên trong gia đình và dòng họ.

Trong các đám tang, thành phần không thể thiếu là bà con hàng xóm đến giúp đỡ, động viên, chia buồn, mỗi người đến viếng mang theo lễ vật và tiền phúng theo luật tục của cộng đồng để biểu đạt niềm thương tiếc và chia buồn với gia chủ. Thực tế món tiền, lễ vật của bà con, hàng xóm, thân bằng cố hữu, ngoài ý nghĩa giúp nhau lúc khó khăn còn là sự ký gửi, phòng khi nhà mình có việc tương tự. Hành động nhận vật lễ và tiền phúng viếng đã trở thành tập tục tri nhân, thấm vào trong tư duy của mỗi thành viên. Tập tục ấy ràng buộc tang chủ với cộng đồng cả về trách nhiệm và tình cảm, là biểu hiện sự đoàn kết, nhất trí của mỗi cộng đồng, tinh thần tương thân, tương ái, giúp đỡ nhau trong cuộc sống, nhất là những lúc khó khăn, hoạn nạn. 

Sự cố kết cộng đồng của người Tày còn được thể hiện thông qua tục dâng lễ cúng thổ công. Vào dịp Tết Nguyên đán hay dịp lễ cầu mùa, các gia đình trong xóm, bản thường mang lễ vật, hương hoa tập trung ở miếu để cúng thổ công, cúng xong lễ vật được hạ xuống để các gia đình tập trung ăn uống tại miếu, sau đó ai về nhà ấy ăn Tết. Ngoài ra, để thể hiện lòng biết ơn, công khai phá, bảo vệ làng bản của thành hoàng thông qua những ngày lễ hội, lễ hội làng giúp cho con người gắn bó, gần gũi nhau hơn, thắt chặt hơn sợi dây đoàn kết giữa bà con, họ hàng nhằm tăng cường tình đoàn kết trong cộng đồng. 

Nông Thị Huế